سیستم مدیریت یادگیری (LMS) چیست ؟ مزایا، کاربرد و ویژگی های آن

سیستم مدیریت یادگیری یا ال ام اس (LMS) یکی از روش‌های نوین و کارآمد برای کسانی است که میخواهند دوره‌های آموزشی خود را به صورت آنلاین در یک سایت مانند نگاوید به اشتراک بگذارند. همچنین مراکز علمی و مؤسسات آموزشی برای برگزاری کلاس‌های مجازی و ایجاد یک کانال ارتباطی بین مدرسان و دانش‌آموختگان، میتوانند از ال‌ ام‌ اس استفاده کنند. بستر آموزشی الکترونیکی میتواند در وبسایت‌ها یا اپلیکیشن‌ها برای برگزاری آنلاین یا آفلاین کلاس‌ها و دوره‌های آموزشی به کار گرفته شود. این سیستم برای اساتید و دانش‌پژوهان محیطی مفید و ایده‌آل را ایجاد میکند تا بتوانند به بهترین روش آموزش دهند و دانش کسب کنند.

در این مقاله به طور کامل به مفهوم و کارکرد سیستم Learning Management System می‌پردازیم و مزایا و معایب آن را بررسی می‌کنیم. با ما همراه باشید.

آشنایی با سیستم مدیریت یادگیری (LMS)

سیستم مدیریت یادگیری (LMS) سیستمی است که میتواند در بستر آنلاین سایت‌ها در اپلیکیشنی خاص و توسط مراکز و مؤسسات آموزشی، شرکت‌ها و سازمان‌ها یا مدرسان فریلنسر به کار گرفته شود. همچنین دانش‌پذیرانی که از نظر زمانی و مکانی دارای محدودیت هستند و تمایل دارند به فایل‌های درسی و ویدیوها دسترسی فوری و دائمی داشته باشند، استفاده و شرکت در این پلتفرم برای آنان گزینه‌ای مطلوب خواهد بود.

LMS ابزاری چند منظوره است که با امکانات بی‌شمار و متنوع خود، فضایی عالی و سودمند برای آموزش و یادگیری به وجود می‌آورد؛ ابزاری که هدفش نه تنها برگزاری دوره‌ها و کلاس‌ها و اشتراک گذاری محتوای آموزشی است، بلکه امکاناتی را برای بررسی، پیگیری و ارزیابی روند آموزش و پیشرفت مهیا کرده است.

مهم‌ترین کارهایی که با استفاده از این سیستم میتوان انجام داد به شرح زیر است:

• برگزاری کلاس‌ های آنلاین
• بارگزاری و مدیریت محتوای آموزشی و آفلاین
• ایجاد تقویم آموزشی و زمان‌بندی برنامه درسی
• برگزاری آزمون و نمره‌دهی

نقش استاد در سیستم LMS

در نقش استاد، در این پلتفرم میتوانید کلاس‌های آنلاین یا دوره‌های آفلاین را ایجاد و زمانبندی کنید و محتواهای آموزشی خود را در هر شکل و فرمت (فایل صوتی، ویدیو، فایل‌ متنی، عکس و…) با کاربران به اشتراک بگذارید. میتوانید آزمون‌های آنلاین برگزار کنید و نمره و گواهی صادر کنید. حضور و غیاب کنید و بر فعالیت و پیشرفت آموزشی دانش‌پذیران نظارت داشته و برای آنان تکالیف در نظر بگیرید. همچنین میتوانید مستقیم با آنان در ارتباط باشید و گروه‌های گفت و گو ایجاد کنید.

• دسترسی به محتوای آموزشی در هر مکان و زمان
• امکان ارسال فایل‌های تمرین
• برقرای ارتباط با اساتید و دیگر دانشجویان
• ایجاد و مدیریت حساب کاربری

نقش کاربر و دانشجو در سیستم LMS

در نقش کاربر و دانشجو در این سیستم میتوانید فرآیند ثبت نام، پرداخت شهریه، شرکت در آزمون‌ها و دریافت گواهی و کارنامه را بصورت آنلاین انجام دهید، خدمات و امکانات ذکر شده را استفاده کرده و حساب کاربری خود را مدیریت کنید. همچنین بسته به تنظیمات هر LMS به کار گرفته شده، حتی میتوانید به صورت آفلاین به محتوایی که قبلاً درون سایت دانلود کرده باشید، دسترسی داشته باشید. با استاد، مدیران و کاربران دیگر ارتباط و تعامل داشته باشید و در کارهای گروهی و پروژه‌ها شرکت کنید.

• ایجاد و ارسال اعلان‌ها و اطلاع رسانی‌ها
• ثبت‌نام، ایجاد حساب کاربری و مدیریت کاربران
• ایجاد و مدیریت سیستم پرداخت و هزینه‌ها
• مدیریت سیستم امنیتی

مدیران سایت و کسانی که به تنظیمات این سیستم دسترسی دارند نیز میتوانند کاربران را ثبت‌نام و مدیریت کرده و پس از تعیین نقش آنها (استاد یا دانشجو) دسترسی‌های لازم را به آنها بدهند، به داده‌ها، گزارش‌ها و فعالیت کاربران دسترسی داشته باشند و عملکرد آنان را مشاهده کنند. آنان میتوانند امور مالی و سیستم امنیتی را کنترل و مدیریت کنند و همچنین برای اساتید و کاربران، پروفایل و پرونده ایجاد کنند.

انواع سیستم ال‌ ام‌ اس

سیستم‌های مدیریت یادگیری، بر اساس معیارهای مختلفی از جمله نوع میزبانی، نوع هدف استفاده و ویژگی‌های آنان به انواع مختلفی تقسیم شده‌اند که اشخاص و سازمان‌ها میتوانند برحسب میزان بودجه و نیاز خود از آنها استفاده کنند. در ادامه به مهم‌ترین و رایج‌ترین این مدل‌ها میپردازیم.

1. Web-Based LMS: سیستم LMS مبتنی بر وب از رایج‌ترین این پلتفرم محسوب میشود که بسته به نوع میزبانی، خود دارای چند زیرمجموعه است. به طور کلی از این مدل میتوان با دسترسی به اینترنت و از طریق هر مرورگری استفاده کرد. نیازی به نصب نرم‌افزار ندارد و مدیریت آن آسانتر و هزینه اجرای آن کمتر می‌باشد چرا که ارائه‌دهنده یا تیم پشتیبانی مسائل فنی، به روزرسانی‌ها و خدمات پشتیبانی را برعهده دارند.

2. Installed LMS: در سیستم LMS مبتنی بر نصب، برخلاف مورد بالا نیاز به نصب اپلیکیشن مخصوص برروی دستگاه خود دارید. این نوع سیستم روی سرورهای محلی راه‌اندازی میشود و تمامی داده‌ها روی پایگاه داده یک سازمان ذخیره میشوند. اگرچه این روش دارای امنیت بالاتری است ولی معمولاً نیاز به هزینه بیشتر و زیرساخت‌های فنی دارد. از طرفی مسئولیت راه‌اندازی و نگه‌داری بر عهده خود سازمان است و ممکن است پشتیبانی کمتری از جانب ارائه‌دهنده داشته باشد.

3. Open Source LMS: در این نوع LMS امکان شخصی‌سازی و افزودن امکانات بیشتر به پلتفرم وجود دارد که همین امر نیازمند داشتن تیم فنی و آشنا با برنامه نویسی میباشد. سیستم LMS منبع‌باز و انعطاف‌پذیر هستند که همین ویژگی‌ها موجب شده به یک نوع سیستم محبوب و پراستفاده تبدیل شود. استفاده از خود این پلتفرم رایگان است اما استخدام تیم فنی یا خرید هاست و سرور، هزینه‌های جانبی آن محسوب میشوند.

4. Proprietary LMS: سیستم‌های LMS اختصاصی که توسط یک سازمان خاص تولید و شخصی‌سازی شده به طوری که نیازهای ویژه آن را پاسخ دهد. این سیستم انحصاری متن‌بسته و پرهزینه بوده و معمولاً توسط سازمان‌های بزرگ استفاده میشوند، بنابراین دارای حق مالکیت و حق نشر میباشند. همچنین در این پلفترم‌ها معمولاً ارائه‌دهندگان مسئول به‌روزرسانی یا اعمال تغییرات هستند که این موضوع میتواند محدودیت‌ها و وابستگی‌هایی به دنبال داشته باشد.

مزایا و معایب سیستم آموزش مجازی LMS

مانند هر سیستم و فناوری دیگری، مدیریت یادگیری LMS نیز دارای مزایا و معایبی است که در این بخش بررسی خواهیم کرد. البته به نظر میرسد که نقاط قوت این سیستم بیشتر بوده، اگرچه استفاده از آن چالش‌هایی نیز به همراه دارد. در ادامه به مهم‌ترین این موانع و فواید میپردازیم:

1. مهم‌ترین مزیت این سیستم شاید این باشد که دانش‌پذیران میتوانند بدون محدودیت مکانی و هر زمان که بخواهند به محتوای آموزشی دست یابند و حتی بسته به نوع و تنظیمات آن سیستم، بصورت آفلاین این کار را انجام دهند. نتیجتاً زمان رفت و آمد برای استاد و شاگرد تلف نمیشود. برای یک سازمان، اتوماسیون و هوشمندسازی، برگزاری و مدیریت کلاس‌ها و دوره‌ها و انجام امور اداری را تسهیل میکند.
2. ابزارهای متنوعی که این سیستم در اختیار استادان و دانشجویان قرار میدهد و روش‌های تدریس کارآمد و انعطاف‌پذیر، باعث شده فرآیند آموزش و یادگیری راحت‌تر، بهینه‌تر و تأثیرگذارتر میکند. منابع و محتواهای گوناگون رد و بدل میشوند و امکان تبادل نظر و گفت و گو نیز فراهم است. همچنین این سیستم میتواند تجربه یادگیری را برای هر فرد شخصی‌سازی کند.
3. گزارش‌ها و آمارهای مفصلی که این سیستم درباره هر موضوع و شخص ارائه میدهد، ارزیابی و پیگیری روندها و کارکردها را ممکن میسازد؛ چه برای مدیر و اساتید مجموعه که با استفاده از این تحلیل‌ها میتوانند نوع آموزش و محتوا را بهبود ببخشند و چه برای فراگیران که میتوانند عملکرد خود را در روند یادگیری بسنجند.

در مقابل راه‌اندازی این سیستم، نگهداری و به روزرسانی آن میتواند برای سازمان‌ها هزینه‌بر باشد. نوع LMS انتخاب شده، کادر فنی مرتبط، سرور و فضای ذخیره‌سازی، طراحی انحصاری و سفارشی سازی، زیرساخت‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری و… شامل هزینه‌های متغیری هستند که میتوانند برای سازمان‌ها چالش‌برانگیز باشند. از طرفی کاربران برای دسترسی به این سیستم و استفاده از محتوای آموزشی نیاز به دسترسی به اینترنت دارند که ممکن است در ایران باتوجه به محدودیت‌ها و زیرساخت‌های ضعیف میتواند مشکلاتی ایجاد کند.

افزایش امنیت ویدیو ها در LMS

برای جلوگیری از دانلود ویدیوها در سامانه‌ های مدیریت یادگیری (LMS)، که نیاز به امنیت بالا دارند تا محتوای آموزشی به‌صورت غیرمجاز دانلود نشود، راهکارهای متنوعی وجود دارد. در زیر به روش‌های کارآمد و ابزارهای مناسب برای افزایش امنیت ویدیوها در LMS پرداخته‌ایم:

1. استفاده از سرویس‌های استریم امن

سرویس‌ های استریم ویدیو مثل نگاوید، که به‌ویژه برای LMS و محتوای آموزشی طراحی شده‌اند، امکان استریم امن ویدیو را فراهم می‌کنند. در این روش، ویدیوها فقط در یک پلیر امن پخش می‌شوند و دسترسی مستقیم به فایل‌های ویدیویی برای دانلود وجود ندارد.

2. رمزنگاری ویدیوها

رمزنگاری ویدیوها (Video Encryption) روشی است که از دسترسی و دانلود غیرمجاز ویدیوها جلوگیری می‌کند. در این روش، فایل ویدیویی قبل از ارسال به کاربر رمزنگاری می‌شود و فقط در صورت داشتن کلید رمزگشایی، محتوای ویدیو قابل مشاهده است. این قابلیت در LMS وجود ندارد و باید از پلتفرم های استریم ویدیو مانند نگاوید می‌توانید امنیت ویدیو های شما را تضمین کند.

3. قرار دادن محدودیت‌های DRM

فناوری DRM در نگاوید محدودیت‌هایی برای دسترسی و استفاده از محتوا وضع می‌کند. DRM می‌تواند امکان دانلود را محدود کند و با استفاده از مجوزهای خاص، فقط به کاربران تأییدشده اجازه تماشا دهد. این روش مخصوصاً برای محتواهای آموزشی مناسب است، زیرا به‌راحتی می‌توان دسترسی را به کاربران خاصی محدود کرد.

استفاده از سرویس‌های استریم امن ویدیو مانند نگاوید، می‌تواند ویدیوهای شما را رمزگذاری، محدودیت‌ های DRM و از دانلود غیرمجاز ویدیو جلوگیری کند.

بهترین LMS در سال 2024

در این بخش به معرفی شناخته‌شده‌ترین و بهترین نرم‌افزارهای LMS میپردازیم. اکثر این سامانه‌ها دارای نسخه‌های رایگان و پولی هستند که به طور گسترده برای آموزش آنلاین استفاده میشوند و افراد و سازمان‌ها با توجه به بودجه و نیازهای خود از آنها روی سرورهای ابری یا شخصی استفاده کنند.

1. سیستم Moodle

پرکاربردترین سیستم یادگیری که بصورت رایگان و متن باز عرضه و استفاده میشود. این پلتفرم روی دسکتاپ، موبایل و کامپیوتر و روی سیستم‌عامل‌های مختلف قابل نصب است و از زبان فارسی نیز پشتیبانی میکند.

• ساخت و مدیریت کورس‌ها
• ارزیابی عملکرد کاربران
• امتیازدهی به یادگیرندگان و امکان اشتراک‌گذاری آنها
• سفارشی‌سازی محیط کاربری و دارای پلاگین‌های متنوع و کاربردی
• قابلیت ارسال و دریافت مولتی مدیا

2. سیستم Canvas LMS

یکی دیگر از سیستم‌های محبوب و مبتنی بر سرویس‌های ابری که برای کاربران و استادان رایگان است ولی سازمان‌ها و مؤسسات بر اساس نیازها و تعداد کاربران میتوانند پلن‌های پرمیوم خریداری کرده و بصورت متن‌باز آن را سفارشی‌سازی کنند. این سیستم در موبایل و نسخه وب کامپیوتر با هر سیستم عاملی در دسترس است.

• رابط کاربری مدرن و ساده
• اتصال به بیش از 600 پلتفرم و ابزار
• داشبورد حرفه‌ای
• به‌روزرسانی‌های منظم
• ارزیابی و تحلیل پیشرفته

3. سیستم Blackboard

از دیگر سیستم‌های کاربردی با امکانات فراوان که برای سیستم‌عامل‌های موبایل و مرورگرهای وب در دسترس است. این پلتفرم محبوب قیمت‌گذاری ثابتی نداشته و هزینه استفاده از این پلتفرم برای سازمان‌ها میتواند بسته به نیاز آنها متفاوت باشد.

• دارای امکانات خاص برای کارهای گروهی و تعاملات اجتماعی
• دارای دستیار هوش مصنوعی برای تولید محتوا
• دارای رابط کاربری تطابق پذیر با مرورگرها و دستگاه‌های مختلف
• امنیت بالا
• پشتیبانی از سرویس‌های ابری به منظور ذخیره محتوا و اطلاعات برای کاربران

4. سیستم Cypher Learning

از دیگر برنامه‌های کاربردی مبتنی بر سیستم یادگیری که بر اساس نیازها و تعداد ماهانه کاربران قیمت‌گذاری میکند. این پلتفرم برای مرورگرهای مختلف و سیستم‌عامل‌های اندروید و آی او اس در دسترس بوده و از زبان فارسی نیز پشتیبانی میکند.

• استفاده از هوش مصنوعی برای پروسه تولید محتوا و برگزاری کورس‌ها
• پیشنهادهای شخصی‌سازی شده در مورد فرصت‌ها و دوره‌ها
• فضای ذخیره‌سازی نامحدود
• قابلیت ترجمه محتوا
• پشتیبانی از ابزارها و اپلیکیشن‌های شخص ثالث

سوالات متداول

LMS رایگان بهتر است یا پولی ؟

این بستگی به نیاز ها و بودجه‌ شما دارد. LMSهای رایگانی مثل Moodle وجود دارند که قابلیت‌های بسیاری ارائه می‌دهند، اما نیاز به پیکربندی و مدیریت بیشتری دارند. سیستم‌های پولی معمولاً پشتیبانی بهتری دارند و امکانات بیشتری مانند امنیت بالاتر و دسترسی به ابزارهای تخصصی ارائه می‌دهند.

LMS ابری بهتر است یا نصبی ؟

LMSهای ابری (SaaS) به‌روز رسانی و نگهداری آسان‌تری دارند و از هر مکان و دستگاهی قابل دسترسی هستند. LMS های نصبی معمولاً برای سازمان‌هایی که به کنترل کامل بر داده‌ها نیاز دارند مناسب‌ترند، اما مدیریت و نگهداری پیچیده‌تری دارند.

آیا LMS‌ ها با ابزارهای دیگر قابل یکپارچه‌سازی هستند ؟

بله، بسیاری از سیستم‌ های LMS امکان یکپارچه‌ سازی با ابزارهایی همچون سیستم‌های مدیریت محتوا (CMS)، ابزارهای ارتباطی مانند Zoom یا Microsoft Teams، ابزارهای گزارش‌گیری و CRMها را دارند. یکپارچه‌سازی این ابزارها می‌تواند به بهبود فرآیند یادگیری و مدیریت کاربران کمک کند.

چه قابلیت‌ هایی در یک LMS مهم است ؟

یک LMS باید ویژگی‌هایی همچون امکان ایجاد دوره‌های مختلف، ارزیابی آنلاین، گزارش‌گیری و تجزیه و تحلیل پیشرفت کاربران، امکان تعامل میان مدرس و دانشجویان، قابلیت‌های امنیتی (برای جلوگیری از دانلود ویدیوها) و امکان دسترسی از دستگاه‌های مختلف را داشته باشد.

چگونه می‌توان امنیت ویدیوها و محتوا ها را در LMS افزایش داد ؟

راهکارهای متنوعی برای افزایش امنیت ویدیوها و جلوگیری از دانلود آنها وجود دارد. از جمله این راهکارها می‌توان به استفاده از پلتفرم‌های استریم امن مانند نگاوید، واترمارک‌های پویا، DRM، رمزنگاری ویدیوها و استفاده از پروتکل‌های HTTPS اشاره کرد.

تفاوت بین LMS و LCMS چیست ؟

در حالی که LMS برای مدیریت دوره‌ها و آموزش آنلاین طراحی شده است، LCMS (Learning Content Management System) بر ایجاد، مدیریت و سازمان‌دهی محتوای آموزشی تمرکز دارد. LCMS امکان ساخت و ویرایش محتوا را فراهم می‌کند، در حالی که LMS بیشتر بر ارائه محتوا و مدیریت یادگیری کاربران تمرکز دارد.

نتیجه‌ گیری

سیستم مدیریت یادگیری از ابزارهای نوین و بسیار کارآمد در زمینه آموزش و یادگیری الکترونیکی محسوب میشود که به نظر میرسد میتواند با ادامه پیشرفت و گسترش همگانی، روش‌های سنتی آموزش را شکست دهد. این سیستم بر اصول مهمی تأکید دارد: دسترسی به دوره‌ها و کلاس‌های آموزشی در هر زمان و مکان، ارتباط و تعامل اجتماعی به منظور به اشتراک گذاری معلومات و امکان رهگیری عملکرد افراد در روند یادگیری. استفاده از این سیستم برای اساتید یا مؤسسات آموزشی میتواند در درازمدت هزینه کمتر و بازدهی بیشتری داشته و دانش‌پژوهان نیز میتوانند با بهره‌وری بیشتر و محدویت کمتر به کسب علم و دانش بپردازند.