مفاهیم و اصطلاحات استریم ویدیو و پادکست که باید بشناسید
استریم ویدیو و پادکست طی سال های اخیر به بخشی جدایی ناپذیر از سرگرمی، آموزش و بازاریابی دیجیتال تبدیل شده‌اند. اگر شما یک تولیدکننده محتوا هستید یا به عنوان مخاطب از این خدمات استفاده می‌کنید، آشنایی با اصطلاحات کلیدی این حوزه ضروری است. دانستن این مفاهیم نه تنها باعث می‌شود محتوای حرفه‌ای تری تولید کنید، بلکه به شما کمک می‌کند راحت تر با ابزارها و پلتفرم های مختلف کار کنید.
یکی از چالش های اصلی کاربران تازه کار این است که با واژه ها و اصطلاحاتی روبه رو می‌شوند که معنای دقیق آن ها برایشان روشن نیست. از بیت ریت (Bitrate) گرفته تا پروتکل های استریم (Streaming Protocols)، همه این مفاهیم نقش مستقیمی در کیفیت تجربه مخاطب دارند. حتی در دنیای پادکست نیز اصطلاحاتی مثل RSS Feed یا Host & Distribution کلید موفقیت یک پادکستر حرفه‌ای هستند.
در این مقاله از پلتفرم ویدیو نگاوید قصد داریم مهم ترین اصطلاحات و مفاهیم پایه‌ای تا پیشرفته در حوزه استریم ویدیو و پادکست را بررسی کنیم تا با دیدی بازتر و دانشی کامل‌تر وارد این دنیا شوید.
استریم (Streaming) چیست ؟
استریم به معنای پخش محتوای صوتی یا تصویری به صورت زنده یا درخواستی از طریق اینترنت است. در این روش، کاربر نیازی به دانلود کامل فایل ندارد و می‌تواند همزمان با بارگذاری داده، آن را مشاهده یا گوش کند.
مهم ترین اصطلاحات استریم ویدیو و پادکست
فرمت ها و کدک های صوت و تصویر
AAC (Advanced Audio Coding): فرمت فشرده‌سازی صوتی با کیفیت بالا و حجم کمتر نسبت به MP3 که در استریم موزیک و ویدیو کاربرد گسترده دارد.
ABR (Adaptive Bitrate Streaming): روشی برای استریم تطبیقی که کیفیت ویدیو را بر اساس پهنای باند اینترنت کاربر به‌صورت خودکار تنظیم می‌کند.
AOMedia: اتحادیه‌ای برای توسعه استانداردهای متن‌باز ویدیویی مانند AV1 و فناوری‌های مرتبط با فشرده‌سازی رسانه.
ASN (Autonomous System Number): شماره منحصر به فرد یک شبکه اینترنتی که برای شناسایی مسیرهای داده و تحویل محتوا استفاده می‌شود.
AV1: کدک ویدیویی متن‌باز و رایگان که کیفیت بالا با حجم کمتر نسبت به H.264 و VP9 ارائه می‌کند و برای استریم اینترنتی مدرن ایده‌آل است.
AVC (Advanced Video Coding – H.264): استاندارد فشرده‌سازی ویدیویی پرکاربرد که در سرویس‌های استریم، تلویزیون و نرم‌افزارهای پخش ویدیو استفاده می‌شود.
Aspect Ratio: نسبت عرض به ارتفاع تصویر که تعیین‌کننده شکل و قاب تصویر است؛ نمونه رایج آن 16:9 برای تلویزیون و موبایل است.
Bitrate: میزان داده‌ای که در هر ثانیه برای پخش ویدیو یا صدا منتقل می‌شود و کیفیت تصویر یا صدا را مشخص می‌کند.
Buffering: زمانی که پخش ویدیو به دلیل کمبود داده موقتاً متوقف می‌شود تا اطلاعات بیشتری بارگذاری شود.
CBR (Constant Bitrate): روش انتقال داده با بیت‌ریت ثابت که کیفیت یکنواختی ارائه می‌دهد اما نسبت به ABR انعطاف کمتری دارد.
امنیت و DRM
CDM (Content Decryption Module): ماژول نرم افزاری یا سخت افزاری برای رمزگشایی محتوای محافظت شده توسط DRM.
CDN (Content Delivery Network): شبکه‌ای از سرورها برای توزیع سریع و پایدار محتوا به نزدیک‌ترین کاربر.
CENC (Common Encryption): استانداردی برای رمزگذاری مشترک محتوای ویدیویی و سازگاری با چندین سیستم DRM.
Cache: ذخیره موقت داده‌ها برای کاهش تأخیر و افزایش سرعت پخش و دسترسی به محتوا.
Clipping: بریدن یا استخراج بخشی از ویدیو برای پخش یا ویرایش.
Codec: نرم افزار یا سخت افزاری که ویدیو و صدا را فشرده و بازگشایی می‌کند.
CMS (Content Management System): سیستم مدیریت محتوا برای سازماندهی، بارگذاری و انتشار ویدیو و پادکست.
Closed Captions: زیرنویس مخفی برای کمک به افراد ناشنوا یا برای ترجمه محتوا.
DAM (Digital Asset Management): مدیریت دارایی‌های دیجیتال شامل ویدیو، صدا و تصویر برای سازمان‌ها.
DRM: فناوری محافظت از محتوای دیجیتال برای جلوگیری از کپی غیرمجاز و کنترل دسترسی کاربران.
DRM License: مجوزی که به کاربر اجازه دسترسی به محتوای محافظت‌شده را می‌دهد.
Decoding: فرآیند بازگشایی و پخش داده‌های فشرده صوتی یا تصویری.
Demultiplexing / Demuxing: جداسازی جریان‌های صوتی و تصویری از یک فایل چندرسانه‌ای.
Dimension: اندازه فیزیکی یا تعداد پیکسل‌های تصویر در عرض و ارتفاع.
Dolby Digital: فناوری صوتی چندکاناله برای تجربه صدای فراگیر.
Dolby Digital Plus: نسخه پیشرفته Dolby Digital با کیفیت بالاتر و بیت‌ریت کمتر.
EME (Encrypted Media Extensions): رابط برنامه نویسی مرورگر برای پخش محتوای DRM.
Edge Server: سروری در شبکه CDN نزدیک به کاربران برای کاهش تأخیر و افزایش کیفیت پخش.
Encoding: فرآیند فشرده‌سازی ویدیو یا صوت برای انتشار آنلاین.
Encoding Ladder: مجموعه نسخه‌های مختلف کیفیت یک ویدیو برای ABR که مطابق سرعت اینترنت کاربران ارائه می‌شود.
پردازش ویدیو و ابزار ها
FFmpeg: نرم‌افزار متن باز برای تبدیل، فشرده‌سازی و پردازش فایل‌های صوتی و تصویری.
Frame: یک تصویر واحد در یک ویدیو که با نرخ فریم به هم متصل می‌شوند.
GOP (Group of Pictures): مجموعه ای از فریم ها در ویدیو که شامل فریم‌های کلیدی و وابسته است.
HDCP (High-bandwidth Digital Content Protection): فناوری محافظت از محتوای دیجیتال در انتقال HDMI و DisplayPort.
HDR (High Dynamic Range): تکنیک افزایش کیفیت تصویر با جزئیات بهتر در مناطق روشن و تاریک.
HEVC (H.265): کدک ویدیویی پیشرفته با فشرده‌سازی بهتر نسبت به H.264.
HLS (HTTP Live Streaming): پروتکل استریم تطبیقی اپل که فایل ها را به قطعات کوچک تقسیم می‌کند.
HLSe: نسخه رمزگذاری شده HLS برای افزایش امنیت محتوا.
LL-HLS (Low Latency HLS): نسخه کم تأخیر HLS برای استریم زنده با تأخیر پایین.
Latency: تأخیر بین ارسال محتوا و دریافت آن توسط کاربر.
پادکست و کانال ها
Multi-track audio: ویدیو یا پادکست با چند مسیر صوتی برای زبان‌ها یا کانال‌های متفاوت.
MP3: فرمت صوتی محبوب با فشرده‌سازی خوب و کیفیت قابل قبول.
MPEG: استاندارد بین‌المللی فشرده‌سازی صوت و تصویر شامل MPEG-1، MPEG-2 و MPEG-4.
MPEG DASH: استاندارد متن باز استریم تطبیقی مشابه HLS.
MPEG-TS: فرمت انتقال داده برای پخش زنده ویدیویی.
MSE (Media Source Extensions) :API مرورگر برای کنترل جریان رسانه به‌صورت برنامه‌نویسی شده.
Manifest: فایل راهنما برای استریم که شامل اطلاعات نسخه‌های ویدیویی و مسیر فایل‌هاست.
Midroll: تبلیغی که در وسط محتوای ویدیویی یا پادکست پخش می‌شود.
Multi-CDN: استفاده از چند شبکه توزیع محتوا برای افزایش سرعت و پایداری پخش.
Multi-channel audio: صدا با کانال‌های متعدد مثل 5.1 یا 7.1 برای تجربه فراگیر.
Multiplexing / Muxing: ترکیب چند جریان صوتی و تصویری در یک فایل واحد.
m3u8: فرمت فایل لیست پخش برای HLS.
زیرساخت و انتشار
OVP (Online Video Platform): پلتفرم مدیریت و پخش ویدیو آنلاین.
Opus: کدک صوتی متن باز برای استریم و پادکست با کیفیت بالا و تأخیر کم.
Origin: سرور اصلی که محتوا را به CDN و کاربران ارسال می‌کند.
PDT (Program Date Time): زمان‌بندی بخش‌ها در فایل‌های HLS برای هماهنگی پخش.
Per-title encoding: تنظیم کیفیت و فشرده‌سازی ویدیو بر اساس محتوای خاص هر ویدیو.
Postroll: تبلیغی که بعد از اتمام ویدیو یا پادکست پخش می‌شود.
Preroll: تبلیغی که قبل از شروع محتوا نمایش داده می‌شود.
QoE (Quality of Experience): تجربه واقعی کاربر از کیفیت پخش محتوا.
QoS (Quality of Service): کیفیت خدمات شبکه که تضمین می‌کند داده‌ها به‌طور پایدار منتقل شوند.
تصویر و رنگ
RGB: مدل رنگ ترکیبی قرمز، سبز و آبی که در نمایشگرها استفاده می‌شود.
Resolution: تعداد پیکسل‌های تصویر که کیفیت و وضوح را تعیین می‌کند.
Rendition: نسخه‌ای از ویدیو با رزولوشن و بیت‌ریت متفاوت برای ABR.
Frame: هر تصویر مستقل در یک ویدیو که با نرخ فریم نمایش داده می‌شود.
Slice: بخش کوچکی از یک فریم در کدک‌های ویدیویی برای فشرده‌سازی و پردازش.
پروتکل ها و پخش زنده
RTMP: پروتکل انتقال ویدیو زنده به سرورها.
RTMP pass-through: انتقال داده RTMP بدون تغییر یا پردازش اضافی.
RTP: پروتکل انتقال داده صوت و تصویر در زمان واقعی.
Rebuffering: توقف موقت پخش به دلیل کمبود داده یا تأخیر شبکه.
SRT: پروتکل امن و قابل اعتماد برای استریم با تأخیر کم حتی روی اینترنت ناپایدار.
Stitching: ترکیب چند ویدیو یا فریم برای ایجاد یک ویدیو واحد.
Live Stream: پخش همزمان ویدیو به مخاطبان به صورت زنده.
Streaming: ارسال و پخش محتوا به کاربران بدون نیاز به دانلود کامل فایل.
پردازش و انتقال داده
Transcoding: تبدیل یک ویدیو به فرمت یا کیفیت دیگر برای پخش بهتر.
Transmultiplexing / Transmuxing: تغییر فرمت کانتینر ویدیو بدون تغییر کدک اصلی.
TCP And UDP: در واقع TCP پروتکل انتقال داده مطمئن در اینترنت و UDP پروتکل سریع تر با تأخیر کمتر ولی بدون تضمین تحویل.
VBR (Variable Bitrate): انتقال داده با بیت‌ریت متغیر برای کیفیت بهتر نسبت به CBR.
تبلیغات و محتوا
VVC (H.266): جدیدترین استاندارد فشرده‌سازی ویدیو با کاهش حجم تا ۵۰٪ نسبت به HEVC.
Video API: رابط برنامه نویسی برای مدیریت ویدیو در وب یا اپلیکیشن.
VoD (Video on Demand): محتوای ویدیویی درخواستی که کاربر هر زمان می‌تواند تماشا کند.
Vorbis: کدک صوتی متن باز رایگان معمولاً در فرمت Ogg استفاده می‌شود.
VAST: استاندارد نمایش تبلیغات ویدیویی در سرویس‌های آنلاین.
VPAID: استاندارد تعاملی تبلیغات ویدیویی با قابلیت واکنش به تعامل کاربر.
فناوری های وب و ارتباطات
WebM: فرمت رسانه‌ای متن‌باز برای ویدیو و صدا با کدک‌های VP8/VP9 و Vorbis/Opus.
WebRTC: فناوری انتقال صوت و تصویر در زمان واقعی از طریق مرورگر.
Webhook: مکانیزمی برای ارسال اطلاع‌رسانی یا داده به سرور دیگر هنگام وقوع رویداد خاص.
چرا شناخت این اصطلاحات اهمیت دارد ؟
به 3 دلیل دانستن این اصطلاحات تخصصی در حوزه استریم ویدیو حائز اهمیت است:
- برای تولیدکنندگان محتوا: بهینه سازی کیفیت خروجی و انتخاب ابزارهای حرفه‌ای.
- برای بازاریابان دیجیتال: درک درست از عملکرد کمپین‌های ویدیویی و پادکستی.
- برای مخاطبان: تجربه‌ای روان و باکیفیت از تماشا یا گوش دادن.
نتیجه گیری
استریم ویدیو و پادکست تنها به ضبط و انتشار محدود نمی‌شود؛ بلکه مجموعه‌ای از مفاهیم و فناوری‌ها در پشت صحنه نقش دارند تا محتوای شما به بهترین شکل ممکن به دست مخاطب برسد. آشنایی با اصطلاحات استریم ویدیو و پادکست باعث می‌شود هم در تولید محتوا حرفه‌ای تر عمل کنید و هم در مصرف آن تجربه‌ای روان تر داشته باشید.
