روش‌ های تدریس: بهترین روش های تدریس برای معلمان و اساتید

روش‌ های تدریس یکی از مهم‌ ترین عوامل موفقیت در فرآیند آموزش هستند. انتخاب یک روش تدریس مناسب به عوامل مختلفی مانند هدف آموزشی، سطح دانش‌ آموزان و دانشجویان، موضوع درس و شرایط محیطی بستگی دارد.

فرآیند دو طرفه آموزش و یادگیری از بدو تمدن انسان، به منظور انتقال دانش و مهارت و با روش‌های گوناگون انجام میشده است. روش تدریس یا Teaching Method به شیوه‌ها و متدهایی گفته میشود که برای انجام مؤثر و کارآمد این فرآیند به کار میرود. عبارتی دیگر هر فعالیتی که استاد برای آموزش و تعلیم و با توجه به شرایط و امکانات انجام میدهد، روش تدریس گفته میشود. هدف نهایی از تدریس و آموزش، تربیت و کمک به رشد و ارتقای سطح آگاهی افراد است.

نتیجتاً بررسی و انتخاب درست روشی که به این هدف منجر میشود، ضروری است. در این مقاله از نگاوید، میخواهیم به انواع روش‌ های تدریس خصوصاً رویکردهای نوین و آنلاین آن نگاهی بیاندازیم. با ما همراه باشید.

بررسی مدل های تدریس

میتوان گفت که متد های تدریس به 3 نوع کلی و مهم تقسیم میشوند:

1. روش مستقیم و مدرس محور

در دوران مدرن و پیش از عصر دیجیتال، عمده روش‌های تدریسی که برای آموزش در درجات و عرصه‌های مختلف به کار میرفت، روش سنتی و معلم‌محور بود. در این متد، مدرس بیشترین و فعالترین نقش را برعهده دارد و اطلاعات به صورت یکطرفه از استاد به شاگرد منتقل شده و فراگیران به صورت منفعل به مطالب ارائه شده گوش فرا میدهند. به عبارتی دیگر معلم به صورت مستقیم و در قالب سخنرانی، علم و دانش را به شاگردان، به صورت مستقیم منتقل میکند.

این روش با مزایا و معایبی همراه است:

• این روش کم هزینه است و ممکن است برای کلاس‌های پرجمعیت مناسب باشد.
• در این روش قدرت حافظه افراد تقویت میشود.
• کلاس‌ها و دوره‌هایی که با این متد برگزار میشوند، جذابیت کمتری داشته و ممکن است تأثیرگذاری کمتری داشته باشند.
• نمرات قابل قبول در امتحانات مبنای یادگیری قرار میگیرند و تکیه بر حافظه افراد ممکن است به یادگیری عمیق منجر نشود.

دیگر اشکال این متد عبارت اند از:‌

• روش یادسپاری: در این متد مدرس مطالب را به صورت آماده و بصورت توضیحی یا نوشتاری به دانش پذیران انتقال داده و سپس بیشتر تمرکز روی یادسپاری مطالب قرار میگیرد؛ شاگردان باید اطلاعات را به خاطر سپرده و با تکرار مداوم آنها، قدرت حافظه خود را تقویت کنند.
• روش آزمون و پرسش و پاسخ: در این روش پس از آموزش مطالب و حفظ آنها توسط شاگردان، مدرس پرسش‌های متعددی مطرح میکند تا میزان تمرکز و یادگیری آنها را بسنجد. این کار میتواند با پرسش و پاسخ‌ها و آزمون‌های شفاهی یا عملی صورت بگیرد. معمولاً این روش مبنایی برای یادگیری و قبولی شاگردان در دوره‌های آموزشی به کار میرود.

2. روش نوین و شاگرد‌ محور

در طرف دیگر، سیستم یادگیری فعال وجود دارد که بر تعامل دانش‌پذیران با استاد و با یکدیگر و همچنین شرکت در پروژه‌ها و فعالیت‌های گروهی تاکید میکند و به تفکر انتقادی و یادگیری عمیق بیشتر توجه دارد. این روش انعطاف‌پذیری و جذابیت بالایی دارد و فراگیران نقش مهم و فعالی را در روند آموزش-یادگیری پیدا میکنند.. مدرس به صورت غیرمستقیم، آنان را به تفکر، یافتن پاسخ و حل مسئله وادار میکنند و خود بیشتر نقش هدایتگر و راهنما را بر عهده دارند.

• ابتکار عمل و خلاقیت فراگیران بیشتر شده و بهتر و عمیق‌تر مطالب را یاد میگیرند.
• اعتماد به نفس و روحیه همکاری و اجتماعی افراد تقویت میشود.
• کنترل کلاس به خصوص اگر پرجمعیت باشد، برای استاد دشوارتر است.
• این روش ممکن است زمان زیادی را به خود اختصاص دهد و همه عناوین پوشش داده نشود.

انواع متدهایی که میتواند در این مجموعه قرار بگیرند عبارت اند از:

• روش مسئله محور: در این روش استاد دانش‌ پذیران موضوعی برای تحقیق و پژوهش داده و آنان را برای کسب اطلاعات و شناخت بیشتر تشویق میکنند. پروژه یا ارائه، بحث و کار گروهی، کنفرانس و هر کار دیگری که فراگیران میتوانند انجام دهند تا به شیوه‌ای عملی، مطالب مورد نظر را بیاموزند.
• روش تدریس معکوس: استاد جزوات و منابع آموزشی را در قالب‌های مختلف در اختیار دانش آموزان قرار میدهد و آنان باید پیش از شروع کلاس، مطالب را مطالعه کنند و در کلاس نیز به حل مسائل، بحث و گفت و گو و فعالیت های عملی در ارتباط با مطالب خوانده شده بپردازند.
• روش تدریس اکتشافی: بازدید از مکان‌ها و تحقیق میدانی، گردش علمی، نمایش علمی و آزمایشگاهی، بازدید یا برگزاری نمایشگاه‌ها و هر فعالیتی که شامل مشاهده و تجربه عملی فراگیران میباشد، در این متد انجام میشود تا یادگیری عمیق حاصل شود.
• روش تدریس مباحثه: در این متد استاد و فراگیران پیرامون موضوعی مشخص گفت و گو میکنند و با پرسیدن سوال‌های مختلف و تبادل نظر، به نتیجه گیری‌ها و پاسخ‌های مختلف میرسند و درک عمیقی از آن مبحث پیدا میکنند.

3. روش دیجیتالی و تکنولوژی محور

یکی دیگر از شاخه‌ های جدید که با پیشرفت فناوری و تکنولوژی در حال رشد است، روش تدریس آنلاین و مبتنی بر فناوری‌های دیجیتال میباشد. عصر دیجیتال با پیشرفت‌های روزافزون خود، امکانات زیادی را برای ایجاد محیط آموزشی و تدریس نوآورانه، فراهم کرده است. امکاناتی که به شاگردان و استادان اجازه میدهد تا بدون محدودیت‌های زمانی و مکانی با یکدیگر در ارتباط باشند که البته مزایا و چالش‌هایی را به همراه دارد:

• استادان و شاگردان از سرتاسر جهان میتوانند در دوره‌ها و کلاس‌ ها شرکت کنند.
• شرکت در این دوره‌های آموزشی و دسترسی به منابع در قالب‌های مختلف آسان‌تر است.
• اینترنت و دستگاه‌های دیجیتال پرسرعت و قوی برای برقراری ارتباط و ایجاد محیط‌های آموزشی مجازی ضروری میباشد.
• برای راه‌اندازی، استفاده و عیب‌یابی از سیستم هوشمند مهارت‌های فنی و آشنایی نسبی با دنیای دیجیتال نیاز است.

در این روش میتوان از انواع مختلفی از سبک‌ های مدرس محور، مسئله محور  و فراگیر محور استفاده کرد. سیستم های یادگیری LMS، کلاس‌ها و دوره‌ های آنلاین، گیمیفیکشن، پلتفرم‌ها و اپلیکیشن‌ های خودآموزی، نمونه‌هایی از ابزارهای مؤثر در این زمینه هستند.

نگاوید یک پلتفرم مخصوص میزبانی و استریم ویدیو و پادکست های شماست و این امکان را به شما میدهد که محتوای ویدیویی خود را در مقابل دانلود غیرقانونی محافظت کنید و محتوای خود را در بستری امن به مخاطبان خود نمایش دهید.

پرکاربردترین روش‌ های تدریس

1. روش تدریس مستقیم

• تعریف: معلم به طور مستقیم مفاهیم و مهارت‌ها را توضیح می‌دهد.
• کاربرد: آموزش مفاهیم پایه یا موضوعات پیچیده‌ای که نیاز به راهنمایی واضح دارند.
• مزایا: انتقال سریع اطلاعات. مناسب برای کلاس‌های بزرگ.
• معایب: کمتر تعاملی است. ممکن است باعث خستگی دانش‌ آموزان شود.

2. روش تدریس فعال

• تعریف: دانش‌آموزان به‌جای دریافت صرف اطلاعات، خودشان در فرآیند یادگیری شرکت می‌کنند.
• شامل: پرسش و پاسخ، بحث گروهی، حل مسئله.
• مزایا: یادگیری عمیق‌ تر، افزایش مهارت‌های تفکر انتقادی.
• معایب: نیاز به زمان بیشتر، ممکن است در گروه‌های بزرگ دشوار باشد.

3. روش تدریس پروژه‌ای

• تعریف: دانش‌آموزان با انجام پروژه‌های واقعی به یادگیری می‌پردازند.
• مزایا: تقویت مهارت‌ های عملی، ارتباط مستقیم با مسائل واقعی.
• معایب: نیاز به برنامه‌ریزی دقیق، گاهی هزینه‌بر است.

4. روش تدریس مشارکتی

• تعریف: دانش‌آموزان در گروه‌های کوچک برای حل مسئله یا تکمیل فعالیت‌ها با یکدیگر همکاری می‌کنند.
• مزایا: تقویت مهارت‌های اجتماعی، یادگیری از یکدیگر.
• معایب: ممکن است به مدیریت خوب نیاز داشته باشد.

5. روش تدریس مبتنی بر بازی

• تعریف: استفاده از عناصر بازی (رقابت، امتیازدهی، جوایز) برای افزایش جذابیت یادگیری.
• مزایا: افزایش انگیزه، یادگیری شاد و مفرح.
• معایب: ممکن است گاهی از هدف آموزشی دور شود.

6. روش تدریس مبتنی بر فناوری

• تعریف: استفاده از ابزارهای دیجیتال مانند لپ‌تاپ، تبلت، و نرم‌افزارهای آموزشی برای تدریس.
• مثال‌ها: استفاده از LMS (سیستم مدیریت یادگیری)، ویدیوهای آموزشی، آزمون‌های آنلاین.
• مزایا: دسترسی به منابع گسترده، یادگیری در هر زمان و مکان.
• معایب: نیاز به تجهیزات پیشرفته، احتمال حواس‌ پرتی.

7. روش تدریس سقراطی

• تعریف: طرح سؤالات چالش‌برانگیز برای تشویق به تفکر و کشف پاسخ توسط خود دانش‌آموز.
• مزایا: تقویت مهارت تفکر انتقادی، مشارکت فعال دانش‌آموزان.
• معایب: ممکن است برای همه موضوعات مناسب نباشد.

8. روش تدریس ترکیبی

• تعریف: ترکیب تدریس حضوری و آموزش آنلاین.
• مزایا: انعطاف‌پذیری بالا، استفاده از بهترین امکانات هر دو روش.
• معایب: نیاز به مدیریت قوی.

9. روش تدریس مبتنی بر کاوش

• تعریف: دانش‌آموزان با طرح سؤال، پژوهش و کشف جواب به یادگیری می‌پردازند.
• مزایا: یادگیری عمیق و معنادار، تقویت مهارت پژوهش.
• معایب: زمان‌بر است، نیاز به منابع کافی.

10. روش تدریس داستان‌ گویی

• تعریف: استفاده از داستان‌ها برای انتقال مفاهیم و ایجاد جذابیت.
• مزایا: ایجاد ارتباط احساسی با موضوع، مناسب برای گروه‌ های سنی کوچک‌ تر.
• معایب: محدودیت در موضوعات قابل استفاده.

11. روش تدریس تجربی

• تعریف: یادگیری از طریق تجربه‌های عملی و واقعی.
• مثال‌ها: آزمایش‌های علمی. کارآموزی.
• مزایا: یادگیری ماندگارتر. ارتباط مستقیم با محیط واقعی.
• معایب: نیاز به زمان و تجهیزات خاص.

نتیجه گیری

تدریس میتواند به صورت‌های گوناگون انجام شود: مجازی یا آنلاین، حضوری یا رو در رو، گروهی یا انفرادی. انتقال و آموزش علم و دانش، هنر و مهارت، با هر روش و متدی که انجام شود، مبتنی بر رعایت اصولی است که میزان یادگیری و پایداری آن را به همراه داشته و موفق و نتیجه بخش باشد: بهتر است فرآیند آموزش و یادگیری دوطرفه و متقابل بوده و همکاری میان دانش‌پذیران و استادان صورت بگیرد. همچنین دوره‌های تکرار و تمرین برای اطمینان از یادگیری مطالب و مهارت‌ها میتواند مناسب باشد.

البته باید توجه داشت که انتخاب روش تدریس بستگی زیادی به جمعیت و ویژگی‌های دانشجویان، نوع دروس و زمان در اختیار، مهارت استاد و امکانات موجود دارد و حتی ممکن است استادان با توجه به نیازها و شرایط موجود، از ترکیب متدهای مختلف استفاده کنند که احتمالا این کار حتی پربازده‌ تر باشد. امیدواریم که این مقاله برایتان مفید بوده باشد.